Maatschappelijke problemen, vooroordelen, mythes, taboes. Onze westerse cultuur heeft het altijd over arm versus rijk, wit versus zwart, jong versus oud, vrouw versus man, links versus rechts, ziek versus gezond. Dat zorgt voor polarisering. We leven in een jongerencultus waar jong zijn mooi en sexy is. Wat met ons lillend vlees bij het ouder worden? Celebraties worden als norm gezien. De kunst van het positief ouder worden… dat is de boodschap.
Het bestuderen van racisme, seksisme en agisme in de ouderenzorg is in Vlaanderen nog taboe. De drie fenomenen komen voor maar krijgen vandaag weinig tot geen aandacht. Dit zal ongetwijfeld veranderen met de Black Lives Matter-beweging, de Older Lives Matter-beweging en de verdere ontwikkelingen binnen het feminisme. Het zal ook veranderen of meer aandacht krijgen wanneer almaar meer andere bewoners - homo’s of mensen met een andere culturele achtergrond - instromen in onze woonzorgcentra.
1. Casus racisme: gekleurde verzorgers
Soms doet het zich voor dat bepaalde bewoners het als erg moeilijk ervaren om verzorgd te worden door een zorgverlener met een andere huidskleur. Dat gaat soms zo ver dat ze weigeren om verzorging te krijgen of gewassen te worden, racistische uitspraken gaan doen, en soms escaleert dit zelfs tot fysieke agressie: zich wegduwen of slaan.
De aanpak is zeker niet evident, geeft de psychologe van een woonzorgcentrum in West-Vlaanderen aan: “Er wordt initieel gepoogd om toch in contact te gaan met de bewoner/bewoonster en de zorgverlener, om een vertrouwensrelatie tussen de twee partijen op te bouwen... Het helpt soms dat collega's in gesprek gaan met de bewoner om hem of haar te overtuigen van de kunde van de zorgverlener in kwestie. Soms lukt dit, soms niet."
"In een strijd blijven is ook geen oplossing en de zorg moet uiteindelijk ook verder opgenomen kunnen worden, dus dan zetten we waar mogelijk (per moment, per dag) een andere collega in voor die specifieke bewoner. De personeelsbezetting maakt dit echter niet altijd mogelijk. Maar ook al bekijken we waar we de bewoner zoveel mogelijk kunnen ondersteunen, toch wordt uiteraard ook benoemd dat iedereen een even goede zorgverlener is, dat we als team samenwerken en dat we dit soort uitspraken (indien racistisch bijvoorbeeld) niet tolereren”.
2. Casus agisme: 'Elderspeak'
Een man die in het woonzorgcentrum woont, heeft vergevorderde dementie. De man heeft ook slikproblemen en wordt geholpen bij de maaltijden. "Maar Gerardje toch: we gaan goed ons mondje opendoen, zodat je flink je boterhammetje kunt opeten. Goed zo en nu goed doorslikken hé. Amai, wat heb jij dit goed gedaan, Gerardje."
3. Casus agisme: Naast iemand spreken in plaats van met iemand spreken
"Het zou goed zijn als uw vader meer water dronk bij deze hittegolf. En vermits hij zich nog zelf kan wassen en aankleden, zou hij er toch wel goed aan doen om regelmatiger verse kleren uit te kiezen."
4. Casus agisme: subtiele vorm van sociale uitsluiting
"Om ervoor te zorgen dat je geen COVID-19 krijgt, moet je op je kamer blijven hé, Maurice. Je kunt hoogstens in de hal komen om een korte wandeling te maken als er niemand in de buurt is. Voor de rest mag je zeker niet de lift nemen naar boven, naar beneden, naar buiten. Als je iets extra nodig hebt van snoep of koekjes: je hoeft het niet aan de familie te vragen hoor, want ze wonen zo ver, door hun werkzaamheden kunnen ze zich overdag niet vrijmaken en ’s avonds kunnen ze niet meer komen want we nemen dan geen pakketjes aan. De receptie is dan gesloten hé Maurice."
"Maar geen probleem hé: de snoepkar komt wekelijks langs en dan kun je kiezen wat je extra wilt. Ook al is de keuze beperkt, er zal zeker iets tussen zitten dat jij lekker vindt. Maar dat begrijp je toch allemaal hé. We willen je nu vooral gezond houden".
Tips om racisme, seksisme en agisme aan te pakken
We vallen misschien in herhaling, maar ook hier zal men, indien men uitgaat van de principes van warme zorg, oplossingen vinden en alternatieven aanreiken. Want verhalen verbinden. Luister naar het verhaal van onze bewoner die niet door ne gekleurde wil verzorgd worden. Luister naar het verhaal van de medewerker die vertelt vanwaar hij komt en welke weg hij heeft afgelegd om te staan waar hij nu staat. Luister naar het verhaal van de organisatie die enkel en alleen goede werkkrachten wenst te engageren,…
Luister en verbind. Het fundamentele idee van onze bewoner verandert nog niet, maar deze medewerker is wel "ne goeie, ook al heeft hij een kleurtje. Hij is zelfs beter dan de rest." Dit betekent ook dat de weg nog lang is, maar we zijn op weg.
Luister naar het verhaal van de bewoner die niet wenst dat medebewoners met dementie in de cafetaria komen. Ze wil geen spiegel. Luister naar het verhaal van de familie van de bewoner met dementie die vertelt dat moeder zo vrolijk wordt van een bezoek aan de cafetaria. Luister naar het verhaal van de directie die van de cafetaria een ontmoetingsruimte voor inwoners van het hele dorp wil maken.
Luister en verbind. Neuzen in dezelfde richting en samen op weg. Ook hier is de weg lang, maar… we weten waarnaartoe.
